Upadłość konsumencka to analogiczne do upadłości firm postępowanie, które ma na celu redukcję lub umorzenie zobowiązań osoby zadłużonej. Dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Upadłość konsumencką wprowadzono do polskiego porządku prawnego dnia 31 marca 2009. Regulowana jest na podstawie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. W roku 2014 wprowadzono do ustawy istotne zmiany dotyczące przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej.

O ogłoszeniu upadłości decyduje sad wydając stosowne postanowienie na wniosek złożony przez samego dłużnika. W przeciwieństwo do ogłoszenia upadłości firm, w przypadku niewypłacalności osoby fizycznej wierzyciel nie może złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Obecnie jedną z najważniejszych przesłanek decydujących o ogłoszeniu upadłości jest niezawiniona niewypłacalność dłużnika. Jednak w Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad zmianą tego zapisu, tak, aby możliwe było ogłoszenia upadłości również w przypadku umyślnego doprowadzenia do upadłości. Nie wiadomo jeszcze jednak, czy nowelizacja wejdzie w życie. W stosunku do tej samej osoby sąd może ogłosić upadłość raz na 10 lat, przy czym jego niewypłacalność musi być spowodowana i uzasadniona szczególnymi, niezawinionymi przez niego okolicznościami, np. chorobą, czy wypadkiem, wskutek której utracił możliwość wykonywania pracy. Dodatkowo sąd może ogłosić upadłość w sytuacji, gdy dłużnik utracił możliwość bieżącego wykonywania swoich zobowiązań, a stan ten jest trwały.

Sąd w uzasadnionych przypadkach może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości. Najważniejszym z nich jest sytuacja, w której dłużnik doprowadził do niewypłacalności umyślnie, np. gdy wyzbywa się majątku, by uniknąć egzekucji komorniczej. Oddalenie wniosku nastąpi również, gdy niewypłacalność jest wynikiem rażącego niedbalstwa, np. gdy zaciągnie zobowiązania w wysokości przekraczającej jego możliwości finansowe.

Oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może nastąpić również, gdy w ciągu 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku:

– w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,

– ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 4

– dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,

– czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli, chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej rodzi również poważne konsekwencja dla dłużnika. Odtąd:

– cały majątek konsumenta staje się „masą upadłości”, zarządzaną przez wyznaczonego przez sąd syndyka, a konsument nie może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem;

– upadły ma obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały majątek, dokumentację dotyczącą majątku i rozliczeń oraz korespondencję, a niewywiązanie się z tego obowiązku skutkuje umorzeniem postępowania i uniemożliwia złożenia wniosku upadłościowego przez kolejne 10 lat;

– w skład masy upadłości wchodzi również wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;

– syndyk sporządza inwentaryzację majątku dłużnika, a następnie przystępuje do jego sprzedaży, z wyłączeniem przedmiotów pierwszej potrzeby niepodlegających egzekucji;

– wszystkie zobowiązania dłużnika stają się wymagalne;

– dłużnik będzie mógł zawierać tylko drobne umowy życia codziennego (zakupy żywności, środków czystości itp.), a środki na nie będą pochodziły z funduszy nie podlegających zajęciu przez syndyka;

– działania podejmowane przez dłużnika mogą wpływać na decyzję sądu i skutkować umorzeniem postępowania (np. zwolnienie się z pracy);

– postępowania sądowe i egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi są wstrzymywane, do postępowań będzie mógł wstąpić syndyk reprezentujący odtąd dłużnika i jego interesy.